Rumianek: nie tylko dla niemowląt

[Ismer]

Rumianek pospolity - Matricaria chamomilla (Compositae)

Opis.

Rumianek pospolity (lekarski) - roślina wieloletnia (w ostre zimy wymarza) dorastająca do 40 cm wys.; łodyga naga, gałęzista, mocna; liście 2-krotnie pierzastosieczne, o odcinkach nitkowatych, równowąskich; koszyczki kwiatowe zebrane w wiechowate kwiatostany; kwiaty nlbyjęzyczkowe, rurkowe; dno kwiatowe wypukłe, wewnątrz puste; kwiaty brzeżne - białe, środkowe - żółte; owoc - niełupka. Kwitnie od maja do sierpnia. Roślina pospolita w całym kraju; rośnie na łąkach, na polach, na ugorach, na polnych drogach, na wzgórzach, przy budowach i długoletnich wykopach; lubi gleby gliniaste, wilgotne, azotowe, lekko lub bardzo kwaśne, unika gleb wapiennych.

 

Rumianek pospolity zastąpić można rumiankiem bezpromieniowym - Matricaria discoidea, rosnącym w całej Polsce i bardzo podobnym do niego. Podobne działanie lecznicze wykazuje także rumian szlachetny czyli rzymski - Anthemis nobilis - łodyga płożąca się po ziemi, owłosiona; dolne odcinki pędów mocno ulistnione, górne zaś bezlistne lub z rzadka ulistnione; dno kwiatowe pełne, .płaskie; kwiaty środkowe - żółte (rurkowe), zewnętrzne natomiast - białe, kwiaty są gęsto wypełnione płatkami, są pełne. Dla celów leczniczych i farmaceutycznych uprawiane.

 

Uwaga!

Zauważyłem, że gros zbieraczy ziół myli rumianek z pospolitą rośliną o nazwie Leucanthemum vulgare, czyli złocień właściwy - bylina dorastająca do 60 cm wys.; łodyga sztywna, pojedyncza, w górze bezlistna i ewentualnie owłosiona; liście dolne - ogonkowe, podłużnie jajowate, brzegiem tępo karbowano-piłkowane; liście górne - siedzące, mniejsze od dolnych; koszyczki kwiatowe złożone z białych płatków i żółtego środka (rurki), duże, 3-5 cm szer., przywabiające muchy i chrząszcze, które je zapylają; rośnie na łąkach, pastwiskach, przy rzekach, na ugorach, na polanach; często uprawiany w ogródkach jako rośliny ozdobne. Złocień właściwy ma zupełnie inny skład chemiczny i całkowicie odmienne działanie lecznicze w porównaniu z rumiankami.

 

Surowiec

Surowcem farmakopealnym jest kwiat (koszyczek) - Anthodium Chamomillae (USL,FP I,II,III,IV et V) oraz całe ziele - Herba Matricariae chamomillae, które zbiera się w okresie kwitnienia i suszy w temp. do 40 C, potem mieli i przesypuje do szczelnego opakowania. W aptekach i w sklepach zielarskich można kupić nie tylko kwiat rumianku (opak. 10, 20 i 50 g), ale również wyciąg alkoholowy z rumianku znany pod nazwą Azulan (30 i 100 g), który jest bardzo wygodny w użyciu. Niekiedy sprzedaje się też Anthodium Anthemidis czyli koszyczek rumianu rzymskiego.

 

Skład chemiczny

Surowce zawierają olejek eteryczny - do 1,5% (składniki: alfa-bisabolol, chamazulen, farnezen, en-in-dicykloeter, myrcen, kadynen), flawonoidy lipofilne (apigeninę, luteolinę, kwercetynę, patuletynę, izoramnetynę. chryzosplenetynę i chryzoeriol), kumarynowce (herniarynę, umbeliferon), poliacetylenowce (endoeteropoliiny), cholinę 0,3-0,6%, śluzy - do 17%(kw. galakturonowy - do 45%, ksyloza, galaktoza itd.); triakontan, fitosterole, kw. salicylowy, kw. nikotynowy, kw. walerianowy, kw. tyglinowy i in.

 

Działanie

Wyciągi z rumianków działają przeciwzapalnie, odkażająco, lekko żółciopędnie, lekko nasennie, dość silnie uspokajająco, słabo moczopędnie, rozkurczowo, przeciwwzdęciowo, lekko napotnie, silnie przeciwalergicznie poprzez hamowanie uwalniania histaminy (ziołowy lek przeciwhistaminowy); wzmagają wydzielanie śliny, soków trawiennych, polepszają trawienie; hamują uwalnianie bradykininy (polipeptyd z grupy kinin, złożony z 9 aminokwasów, powstający z białka osocza pod wpływem aktywnej trypsyny; zmniejszają napięcie mięśni gładkich, zmniejszają ciśnienie krwi i zwalnia pracę serca) i serotoniny (produkt hydroksylacji i dekarboksylacji tryptofanu, neuroprzekaźnik w neuronach mózgowych; wywołują skurcz mięśni gładkich, zwiększają ciśnienie krwi poprzez zwężanie naczyń krwionośnych), polepszają samopoczucie, regulują wypróżnienia.

 

Wskazania:

zdenerwowanie, bezsenność, niepokój, osłabienie, zmęczenie, stres (+ inne zioła), zaburzenia trawienia, biegunka, bóle brzucha, stany zapalne i zakażeniowe przewodu pokarmowego (przełyku, żołądka, jelit), układu moczowo-płciowego, nerek, dróg moczowych, cewki moczowej), sprue, upławy, zapalenie przydatków, świąd l zapalenie pochwy oraz warg sromowych, zapalenie jąder, hemoroidy, choroba wrzodowa, choroby alergiczne, schorzenia skórne, stany zapalne jamy ustnej i gardła, zapalenie i zakażenia spojówek oraz gałki ocznej, przemęczenie i opuchnięcie oczu, zapalenie gruczołów łzowych, stany zapalne uszu (przepłukiwanie naparem), choroby włosów, pękanie i zapalenie brodawek piersiowych, zapalenie piersi (patrz olcha), zapalenie odbytu.

 

źródło: dr. H.Różański

[Ismer]

Rumiankowe receptury

 

Napar: 2 łyżki kwiatów lub ziela zalać 1-2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić kilka razy dz. po 200 ml; niemowlęta - ok. 30-50 ml naparu 2-3 razy dz.

 

Nalewka rumiankowa - Tinctura Matricariae: pół szkl. suchych kwiatów lub suchego ziela zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1-2 łyżeczki w 50 ml wody lub stosować zewnętrznie do przemywania i okładów. Do płukania: 1 łyżka nalewki na 100-150 ml wody przegotowanej.

 

Intrakt rumiankowy - Intractum Matricariae: pół szkl. świeżych kwiatów lub ziela zalać 400 ml alkoholu 40-70% o temp. wrzenia; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1-2 łyżeczki (w ostrych stanach - 3 łyżeczki nalewki w 100 ml wody przeg.). Do płukania: 1 łyżka płynu na 200 ml wody.

 

Ekstrakt rumiankowy - Extractum Matricariae: pół szkl. świeżego lub suchego ziela (albo samych kwiatów) rumianku zalać 150 ml alkoholu 40-70% lub gliceryny o temp. 50 stopni C; wytrawiać 10 dni; przefiltr­wać. Zażywać 3-4 razy dz. po pół łyżeczki w 50 ml wody przeg. lub stosować do pędzlowania schorzałych miejsc (pryszczy, ropni, ran, opryszczek, wyprysków, liszajów, oparzeń, odparzeń, owrzodzeń, odmrożeń, otarć naskórka i in.) na skórze i błonie śluzowej (jamy ustnej, pochwy). Do płukania: 1 łyżka płynu na 200-250 ml wody przegotowanej.

 

Azulan zażywa się 2-3-4 razy dz. po pół łyżeczki w 50 ml wody lub stosuje do przemywania, pędzlowania (w stanie nierozcieńczonym) i płukania (1 łyżeczka płynu na 100 ml wody przeg.).

 

Ocet rumiankowy - Acetum Matricariae: pół szkl. suchych lub świeżych kwiatów (albo całego ziela) zalać 200 ml octu; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Stosować do: przemywania i pędzlowania schorzałych miejsc na skórze i błonie śluzowej w stanie nierozcieńczonym; 1 łyżka octu na 200 ml wody do płukania jamy ustnej, gardła, pochwy, włosów; do okładów na opuchnięte miejsca, rany, oparzenia, stłuczenia i owrzodzenia oraz ropnie w stanie nierozcieńczonym lub rozcieńczonym naparem z arniki i/ lub nagietka (100 ml octu na 100 ml naparu ziołowego).

 

Napar i odwar rumiankowy stosować do lewatyw w ilości 100-200 ml i o temp. 37° C przy stanach zapalnych odbytu, jelita grubego i bańki odbytowej oraz przy świądzie, owrzodzeniach, bolesnym parciu na kał, niestrawności, biegunce i hemoroidach.

W chorobach narządów płciowych rumianek stosować zewnętrznie i wewnętrznie i ewentualnie z innymi ziołami.

 

Olej rumiankowy - Oleum Matricariae

pół szkl. świeżych lub suchych kwiatów rumiankowych, albo też samego ziela zalać 200 ml oleju sojowego, słonecznikowego lub kukurydzianego, albo też oliwy o temp. 60o C; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce lub 1-2 razy dz. po 2 łyżki (stany zapalne przewodu pokarmowego, zaparcia, zaburzenia trawienia, hemoroidy, wyczerpanie nerwowe).

Stosować do: lewatyw (100-200 ml oleju rumiankowego o temp. 38 C w przypadku zaparć, świądu, hemoroidów, niestrawności itd.); przemywania skóry wrażliwej, suchej, skłonnej do uczuleń, nie znoszącej mydła, z wągrami, ze stanami zapalnymi, z plamami, przy odparzeniach, owrzodzeniach; do leczenia ran, nadżerek, oparzeń, otarć naskórka; maseczek kosmetycznych - olejowych: płachty gazy zmoczyć w oleju rumiankowym i nałożyć na skórę odtłuszczoną, trzymać 45 min. zdjąć i zastosować masażo-wcieranie oleju pozostałego na skórze, po czym zetrzeć jego nadmiar (stosować profilaktycznie i w celach leczniczych; wywiera działanie przeciwzapalne, odkażające, pojędrniające, natłuszczające, wybielające, oczyszczające i odżywcze w stosunku do skóry); do kąpieli olejowych na włosy suche, łamliwe, rozdwajające się, wypadające, zniszczone zabiegami fryzjerskimi, pozbawione połysku i puszystości: w umyte włosy wetrzeć obficie olej rumiankowy, nakryć je folią na 3-4 godziny, po czym zmyć olej najpierw białkiem jaja kurzego, a potem szamponem (zabiegi powtarzać aż do skutku; leczą także łupież suchy i suche zapalenie skóry owłosionej); do okładów na schorzałe miejsca, np. suche, zniszczone, łuszczące się wargi, ropnie. Olej rumiankowy może z nadwyżka zastąpić mleczka, śmietanki i kremy kosmetyczne.

 

Rp. Maść rumiankowa - Unguentum Matricariae.

Składniki:

- 2 łyżki wyciągu glicerynowego lub olejowego z rumianku, albo też 1 łyżka Azulanu wymieszana z 1 łyżką gliceryny;

- 2 opakowania 30 g Linomagu - kremu lub maści, albo też 60 g maści z wit. A, lanoliny, euceryny czy maści Alantan.

Sposób przyrządzenia: do moździerza umieszczonego na gorącej maszynce elektrycznej włożyć podłoże maściowe (np. Linomag) i gdy ulegnie ono rozpuszczeniu wlać do moździerza ekstrakt rumiankowy (glicerynowy, olejowy alkoholowy); składniki uciera, tak długo aż utworzą jednolitą masę. Ciepłą jeszcze maść przelać do odpowiedniego pojemnika. Przechowywać w zimnym miejscu. Maść rumiankowa wywiera takie działanie jak olej rumiankowy i może być stosowana w celach kosmetycznych (zamiast zwykłych kremów), jak i leczniczych.

 

Galaretka rumiankowa

1 łyżkę żelatyny spożywczej zalać 350 ml wrzącej wody (wlewać ją stopniowo, początkowo kilka łyżek) i stale mieszając oraz podgrzewając doprowadzić do rozpuszczenia się żelatyny. Następnie do płynu wsypać 6 łyżek świeżych lub suchych kwiatów rumianku, wymieszać, zagotować i zawartość naczynia przelać do słoika, który następnie należy przenieść w zimne miejsce, aby galaretka zastygła się, a masa roślinna opadła na dno słoika. Galaretkę zażywać 2-4 razy dz. po 1-2 łyżki przy chorobie wrzodowej, niestrawność, krwawieniach z przewodu pokarmowego, biegunkach, zaburzeniach trawiennych, stanach zapalnych i hemoroidach.

Stosować ją także na skórę do leczenia wielu schorzeń, w tym także ran, po goleniu (polecam gorąco) oraz na błony śluzowe (na przykład w przypadku chorób pochwy).

Po podgrzaniu do temp. 36-38 st. C używać do lewatyw w ilości 150 ml przy hemoroidach, świądzie, ostrej drażniącej biegunce i stanach zapalnych odbytu oraz jelita grubego.

Polecam ją także wcierać we włosy po umyciu, przy czym należy po 4-6 godzinach wypłukać włosy w naparze rumiankowym.

Galaretka rumiankowa wywiera działanie typowe dla innych przetworów z tej rośliny, ale dodatkowo hamuje krwawienia i wybitnie przyśpiesza regenerację skóry oraz jej wytworów (błon śluzowych, włosów). Posiada też większe właściwości osłaniające (tworzy cienką błonkę).

 

Rp. Nalewka rumiankowa - 10 ml (Azulanu daje się zawsze o połowę mniej czyli 5 ml, chyba że podałem inaczej);

Nalewka glistnikowa - 10 ml

Nalewka walerianowa - 10 ml

Nalewka nagietkowa - 10 ml

Nalewka dziurawcowa - 10 ml

Nalewka rozmarynowa - 10 ml

Nalewka melisowa - 10 ml

Nalewka jemiołowa - 10 ml

Nalewka nostrzykowa - 10 ml

Nalewka lebiodkowa - 10 ml

Miód naturalny - 50 ml

Składniki starannie wymieszać. Jest to typowy lek uspokajający i lekko nasenny. Obniża ciśnienie krwi; reguluje i zwiększa wydzielanie żółci, soku żołądkowego i trzustkowego; poprawia samopoczucie, wzmacnia ogólnie; wykazuje wpływ przeciwbólowy, wykrztuśny, rozkurczowy i odtruwający.

Zażywać 2-3 x dz. po 1 łyżce (w bezsenności - 2 łyżki przed snem).

Wskazania: schorzenia wątroby i pęcherzyka żółciowego, niepokój, stres, lęki, wyczerpanie nerwowe, drżenie, osłabienie, choroby alergiczne, skórne i zakaźne, nieżyty układu oddechowego, przeziębienie, okres po- i przekwitania.

 

Rp.

Kwiat rumianku - 1 łyżka

Liść mięty – 1 łyżka

Kłącze tataraku - 1 łyżka

Korzeń wilżyny - 1 łyżka

Owoc anyżu - 1 łyżka

Owoc kminku - 1 łyżka

Ziele majeranku - 1 łyżka

Korzeń omanu - 1 łyżka

Ziele tymianku - 1 łyżka

Kwiat lipy - 1 łyżka

Kwiat dziewanny - 1 łyżka

Mech islandzki - 1 łyżka (Porost islandzki)

Wymieszać starannie. 2 łyżki mieszanki zalać 1-2 szkl. wody; zagotować i odstawić na 20 minut; przecedzić.

Pić 4-6 razy dz. po 50-100 ml; dzieci ważące 10-15 kg - 1-2 łyżki, 20-25 kg 5 łyżek, 30-35 kg - 50 ml, 4 razy dz.

Wskazania: zaburzenia przewodu pokarmowego połączone z bólami, nieżyt jelit z nadmiernymi procesami fermentacyjnymi, wzdęcia, nudności i wymioty, choroby wątroby, pęcherzyka, dróg żółciowych i trzustki, skąpomocz, nieżyt dróg moczowych i nerek, bóle gośćcowe, dna, nieżyt układu oddechowego, gruźlica, kaszel, robaki przewodu pokarmowego (200 ml odwaru na czczo przed jedzeniem 2 razy dz., do mieszanki dodać ziele lub kwiat wrotyczu w ilości 2 łyżek), gorączka, choroby zakaźne, przeziębienie, schorzenia skórne.

 

[Ismer]

cz.2

Kwiat rumianku – Anthodium Chamomillae

Kwiat rumianku – Flos Matricariae = Chamomillae (ang. chamomile; niem. gemeine Kamillen; Echte Kamille) zbierany z rumianku szlachetnego – Matricaria chamomilla L. jest bardzo popularnym środkiem ziołowym o działaniu uspokajającym, przeciwzapalnym, przeciwalergicznym (przeciwhistaminowym) i rozkurczowym. Składnikami czynnymi rumianku są: olejek eteryczny (0,24-1,9%), flawonoidy (m.in. apigenina, rutyna, apiina, apigetryna, luteolina) i kumaryny (7-hydroksykumaryna, herniaryna).

Olejek zawiera bisabolol (do 50%) i chamazulen (do 15%). Jest w niemal wszystkich farmakopeach narodowych i urzędowych lekospisach. Stosowany doustnie i zewnętrznie, do płukanek, okładów, irygacji, lewatyw. W Polsce jest dostępny suchy kwiat i nalewka, ponadto kremy i maści rumiankowe. W drogeriach szwajcarskich dostępne są: nalewka i wyciąg gęsty z rumianku, ponadto maść rumiankowa oraz rozmaite krople złożone z wyciągiem rumiankowym.

Rumianek posiada słabe właściwości przeciwbólowe, nie tylko na przewód pokarmowy, ale i również na układ moczowy oraz macicę. Mocny napar rumiankowy i macerat mocny ze świeżego ziela znosi bóle miesiączkowe. Napar z rumianku leczy zaburzenia trawienne, stany zapalne przewodu pokarmowego, łagodzi objawy nerwicy żołądka i jelit. Zapobiega chorobie lokomocyjnej. Podany dzieciom ułatwia zasypianie.

Prawdziwy (błękitny) olejek eteryczny rumiankowy jest dostępny za granicą (widziałem w Bułgarii, Szwajcarii, Włoszech i Belgii), ale ma niezmiernie wysoką cenę. Zastosowany na skórę (po rozcieńczeniu podłożem maściowym lub olejem roślinnym 1-5%) działa antyseptycznie (hamuje rozwój Candida albicans i Staphylococcus aureus), przeciwobrzękowo i przeciwzapalnie. Doskonale łagodzi objawy wyprysków, trądziku i łuszczycy.

Wymieszany ze spirytusem i wcierany we włosy hamuje odczyny autoimmunologiczne w obrębie cebulek, powstrzymując wypadanie włosów. Olejek rumiankowy podany doustnie (4-5 kropli 1-3 razy dziennie) działa uspokajająco i przeciwlękowo.

Nalewkę z rumianku 1:1 można zażywać doustnie w dawce 2-3 ml 2-3 razy dziennie. Do użytku zewnętrznego nalewkę i wyciąg gęsty należy rozcieńczyć wodą mineralną lub przegotowaną.

 

W Polsce i za granicą można kupić olejek rumiankowy bezbarwny, pozbawiony najcenniejszych składników. Ma on właściwości antyseptyczne i przeciwzapalne, ale znacznie słabsze niż olejek rumiankowy błękitny. Należy uważać, aby nie mylić olejku eterycznego rumiankowego z olejkiem rumiankowym zapachowym (ma wartość jedynie zapachową, składa się z mieszaniny frakcji innych olejków, które przypominają zapach rumianku) oraz kompozycją zapachową rumiankową (często syntetyczne składniki o podobnym zapachu do rumianku).

Napar sporządzony 1 łyżki surowca na 1 szklankę wrzącej wody przyjmować doustnie w ciągu dnia w trzech porcjach. Przy nieżycie przewodu pokarmowego zalecany jest napar, (a nie nalewka), w małych dawkach, ale często, np. 50-100 ml co 2 godziny.

 

Matricaria chamomilla L. – rumianek pospolity w ziołolecznictwie XIX wieku

Rumianek pospolity – Matricaria chamomillae Linne w XIX wieku był słabo zbadany pod względem chemicznym. Wiedziano, że zawiera leczniczy olejek lotny, który podczas destylacji przybierał barwę niebieską. W roślinie wykazano obecność siarki, gumy, gorzknika wyciągowego, żelaza, wapnia i potasu. Kwiat rumianku uważano za środek napotny, uśmierzający kurcze, wiatropędny i uspokajający, pomocny w leczeniu zaburzeń trawiennych. Doustnie podawano herbatkę z rumianku przy przeziębieniu, bólach brzucha, kurczach żołądkowych, kolkach, zatrzymaniu miesiączki. bolesnych miesiączkach i przy “napływach krwi do głowy”. Zewnętrznie, w naparze kąpano dzieci przy zapaleniu skóry; z naparu przygotowywano okłady na rany i obrzmienia, na oczy przy stanach zapalnych, wreszcie do płukania gardła i jamy ustnej w stanach zapalnych. Doodbytniczo wprowadzano mocne wywary przy świądzie. Wspomniany tutaj zakres dawnego stosowania rumianku przetrwał do dziś i został potwierdzony współczesnymi badaniami naukowymi.

 

źródło: dr. H.Różański

[Ismer]

Rumianek bezpromieniowy – Matricaria discoidea A. P. de Candolle = Matricaria matricariodes (less.) Porter jest pospolitą rośliną w Polsce, którą można spotkać na nieużytkach, ugorach, przy budowach i na przydrożach. Przy roztarciu wydziela przyjemny zapach. W koszyczkach kwiatowych brak kwiatów nibyjęzyczkowych, popularnie określanych nazwą płatków (białych). Koszyczki złożone z kwiatów rurkowych (żółtych lub żółtozielonych). Dorasta do 30 cm wys. Kwitnie od maja do sierpnia.

Jest to roślina lecznicza, współcześnie praktycznie nie znana. Stosowana jest w medycynie ludowej jako środek przeciwpasożytniczy (przeciw obleńcom) i poprawiający trawienie. Surowcem jest ziele kwitnące lub sam kwiat – Herba et Flos Matricariae discoideae. Pozyskane ze stanu naturalnego surowce należy suszyć w ciemności.

 

Generalnie, rumianek bezpromieniowy zawiera składniki o udowodnionym działaniu przeciwzapalnym, uspokajającym, antyseptycznym, przeciwalergicznym i rozkurczowym. Zawiera kumaryny: umbeliferon, 7-metoksykumarynę (herniarynę), 7-metoksy-3,4-dihydroksykumarynę; diterpeny, glikozydy kwasu cynamonowego, flawonoidy (luteolina w formie glikozydu), olejek eteryczny (0,5-0,8%).

 

Działanie przeciwko pasożytom przewodu pokarmowego rumianku bezpromieniowego porównywano do przetworów z komosy meksykańskiej (Herba Chenopodii anthelminthici), przy czym rumianek bezpromieniowy nie wywołuje podrażnienia błon śluzowych.

Z kwiatów jak i górnych odcinków pędów rumianku można przygotowywać napar – Infusum Matricariae: 15-30 g rozdrobnionego surowca na 100 ml wrzącej wody; napar wypić małymi porcjami w ciągu dnia lub na raz na czczo. Pulvis Flor. Matricariae, czyli sproszkowany kwiat podawano doustnie w dawce 2 łyżeczek, najlepiej na czczo.

 

Wskazania: glistnica (glista ludzka) – Ascarides (Ascaris lumbricoides), owsica (owsik) – Oxyuris (Enterobius vermicularis), włosogłówczyca – Trichocephalus (Trichuris trichiura = Trichocephalus trichiurus).

Zaburzenia trawienne, nieżyt przewodu pokarmowego, ból brzucha, stany zapalne gardła (płukanki), zapalenie spojówek i powiek (okłady z naparu), stany zapalne skóry (okłady, przemywanie), infekcje i zapalenie pochwy i warg sromowych (nasiadówki, płukanki).

Korzystnie wpływa na cerę z rozszerzonymi naczyniami krwionośnymi, przewlekłym rumieniem, zapaleniem mieszków i łojotokiem.

Łagodzi podrażnienia skóry, działa antyseptycznie i silnie przeciwzapalnie.

 

źródło: dr. H.Różański