Wróżby na Katarzynki i Andrzejki

29 Listopada 2023

- Panienko! panieneczko! - zatrzymując odchodzącą, woła Jakóbowa, — jeżeli panienka chce dokumentnie ujrzeć swego przyszłego, to nim północ nadejdzie, trza ubrać się biało, twarz umazać sadzami, usiąść przed lustrem i postawić przed sobą dwie świece zapalone, a skoro kur zapieje, ujrzy panienka w lustrze tego, kogo jej Pan Bóg przeznaczył.

W noc św. Andrzeja. Opowiadanie, w: „Bluszcz”, 1902

Wigilia św. Andrzeja należy do nielicznych wieczorów, o których nawet miejska intelligencja wie coś niecoś, a dla ludu, zwłaszcza wiejskiego, stanowi ona ważną a tajemniczą godzinę przeróżnych zwyczajów. Z niektóremi do owego dnia przywiązanemi „praktykami”, zwanemi „Andrzejkami” lub „Jędrzejkami,” można się spotkać nawet w mieście.
Niejedna panienka zabawia się w długą noc Saturnina wróżbami, wysnuwanemi z dziwacznych odlewów woskowych czy ołowianych, oglądanych „pod światło.” Wyobraźnia marzącej dziewczyny w niewyraźnych figurkach ogląda niedojrzane dla innych rzeczy: wianek ślubny, bukiet weselny, jeźdźca na koniu, lub pociąg kolejowy, zwiastujący niedaleką podróż poślubną, i t. p.
Nie mniej od wylewania wosku roztopionego na zimną wodę znany jest też zwyczaj puszczania dwóch igieł z dwóch przeciwnych stron talerza czy miski na wodę. Dziewczę śledzi niecierpliwym wzrokiem, czy dwie igły, wyobrażające parę zakochanych, zejdą się z sobą końcami, czy też, spotkawszy się, popłyną blizko siebie równolegle lub rozejdą się wkrótce.
To znów pod kilka talerzy głębokich osoba starsza podkłada różne przedmioty, poczem, zwoławszy dziewczęta, każe im podnosić talerze: zamęźcie będzie oznaczał welon; blizkie zaręczyny – pierścionek; wesele – kwiaty barwiste; gdy przeciwnie kwiaty białe zwiastują pogrzeb, podobnie jak różaniec – wstąpienie do klasztoru. Ale już najbardziej obawiają się dziewczęta, by pod talerzem, za który się chwyci (czy miską, jak na wsi) nie było czepca – wróżby staropanieństwa…
Podobnie bywa z trzewiczkiem. Przed pójściem na spoczynek w wigilię św. Jędrzeja nie zapomina dziewczę o tem, że należy do łóżka cisnąć bucik ku drzwiom: upadnie on palcami do progu, to w izbie głośna uciecha, bo wróży to, że dziewczyna wyjdzie za mąż… Byle tylko trzewiczek nie upadł odwrotnie!
Przed wieczorem gdzieniegdzie zbiera się kilka dziewcząt do izby z bułkami świeżo wypieczonemi. Na każdej wyciśnięty znak jakiś lub litera. Bułki układa się rzędem na podłodze, poczem drzwi się otwiera dla wpuszczenia psa przywołanego: trzeba zważać na to, którą bułkę pies wprzód pochwyci – ten bowiem chłopiec, którego ona wyobrażała, najpierw oświadczy się o rękę dziewczyny.
Podobnie rzecz ma się z karteczkami wyciąganemi z zapaski jednej z dziewcząt: czyje imię na karteczce wyciągniętej wyczyta, za tego wyjdzie.
Gdzieindziej panny kartki z imionami zalotników chowają pod poduszkę tego wieczora, żeby ze snu zbudziwszy się zajrzeć, czy właśnie upragnionego chłopca oznacza pierwsza kartka, na oślep wyjęta. – (Według Kaz. Kalinowskiego)

Mieczysław Rościszewski, Pani domu. Skarbiec porad praktycznych dla Polek wszelkich stanów, Warszawa, 1904.

Dawniejszemi czasy w wigilję Śtej Katarzyny pisze Łukasz Gołębiowski, chłopcy ucinali gałązki wiśni, i sadzili je w wazony, pielęgnując troskliwie. Czyja zakwitła przed Bożem Narodzeniem, lub Nowym Rokiem, będzie szczęśliwy i dobrą partją otrzyma. Kładziono kartki pod poduszki z nazwiskami panien, jaką kto nazajutrz wyciągnął, taka miała być jego żoną. Spełniający tę wróżbę cały dzień przedtem byli z suchotami. Dziewczęta podobne wróżby robić będą w poniedziałek, w wigilją Śgo Andrzeja. Gdy w r. 1826 przypadłe razem i zaćmienie i wigilja Śgo Andrzeja, chłopcy i dziewczęta połączyli razem dwie wróżby. Chłopcy różnym sposobem dopytują się przyszłości: topią wosk lub ołów, wylewając je na wodę.
„Kurier Warszawski”, 1869.

Te tradycyjne andrzejkowe wróżby nadal są aktualne i na wieczorkach wróżebnych chętnie z nich imprezowiczki i imprezowicze korzystają. Niegdyś dla panów przeznaczona była wigilia i noc św. Katarzyny, dla pań wigilia i noc św. Andrzeja. Czasy a wraz z nimi obyczaje się zmieniły i dzisiaj obie płci bawią się wspólnie na andrzejkach, ale nie tylko wykonując te tradycyjne wróżby i nie tylko pytając o zamążpójście / ożenek

źródło: Czas emancypantek