Lentyszek, mastika, mastyks - na helicobacter pylori i przykry zapach z ust

[Ismer]

Pistacja kleista (Pistacia lentiscus) to roślina należąca do rodziny nanerczowatych Anacardiaceae. Nazywana jest często drzewem mastyksowym bądź lentyszkiem.
Pistacja kleista występuje w krajach basenu Morza Śródziemnego, na obszarach Afryki Północnej i Wysp Kanaryjskich oraz w Azji Zachodniej. Jest szczególnie rozpowszechniona na południowo-wschodnich terenach Półwyspu Iberyjskiego. W środowisku naturalnym porasta łagodne zbocza wzgórz, zwykle mieszczące się na obszarach nadmorskich. Roślinę można spotkać na wysokościach do 1100 m n.p.m.
Tworzy zarośla makii z innymi gatunkami drzew i krzewów, m.in. z drzewami oliwnymi oraz dębami ostrolistnymi.
Pistacja kleista jest uprawiana tradycyjnie na greckiej wyspie Chios (region Mastichochoria) w celu pozyskania cennej żywicy zwanej mastyksem i to stamtąd najczęściej pochodzi surowiec używany do produkcji leków i suplementów diety. Aromatyczna żywica wypływająca z drzewa Pistacia lentiscus nazywana jest zwyczajowo "Łzami Chios".

Według EMA (Europejskiej Agencji Leków)  mastyks to wysuszony wysięk żywiczny otrzymany z łodyg i gałęzi pistacji kleistej Pistacia lentiscus, o minimalnej zawartości olejku eterycznego wynoszącej 10 ml/kg.
Oleożywica z drzew uprawianych na greckiej wyspie Chios nosi nazwę Chios Mastiha. Zbiera się ją po nacięciu kory pnia lub gałęzi rośliny od lipca do października. Wyciekający jasny, lepki i półprzezroczysty płyn po około dwóch tygodniach zestala się, tworząc kremowe, aromatyczne grudki. Grudki są obmywane pod wodą i sortowane według kształtu, wielkości i barwy; są to zaokrąglone bądź gruszkowate kulki o średnicy około 3 mm. Ich zapach określany jest jako lekko balsamiczny i drzewny (przypominający sosnę).
W celu otrzymania olejku eterycznego, grudki mastyksu bądź liście pistacji kleistej poddaje się destylacji parą wodą.

 

Lentyszek jest rośliną tradycyjnie wykorzystywaną od wielu pokoleń w krajach bałkańskich. Jej prozdrowotne właściwości zauważono już w czasach starożytnych, a pierwsze zapiski dotyczące lentyszku pochodzą z okresu sprzed 2000 lat (dzieło Dioscoridesa De Materia Medica).
Gumożywicy używano najczęściej w celu utrzymania higieny jamy ustnej ze względu na jej zdolność niwelowania przykrego zapachu z ust, właściwości przeciwzapalne i przeciwpróchnicze. Była to pierwsza „guma do żucia”, o lekko gorzkawym smaku i wyraźnym aromacie.
Ekstraktami z liści lentyszku płukano usta w razie stanów zapalnych dziąseł, dodawano je również do napojów.
W XVIII i XIX wieku mastyks był materiałem służącym do wypełniania ubytków w zębach.

 

Głównymi składnikami olejków eterycznych pozyskanych z gumy mastyksowej, liści oraz pędów pistacji kleistej są α-pinen, mircen oraz β-pinen. Poza nimi olejki eteryczne zawierają: germakrene D, L-kariofilen, limonen, α-kadynol i δ-kadinen. Nielotne substancje czynne lentyszku to m.in. kwas mastykadienonowy, tirucallol, kwas oleanolowy, kwas izomastykadienonowy. Polifenole wyizolowane z rośliny to kwas p-hydroksybenzoesowy, p-hydroksyfenyl, kwas octowy, kwas wanilinowy i kwas galusowy. Pistacja kleista zawiera również fitosterole i triterpeny.

Właściwości przeciwbakteryjne pistacji kleistej zostały udowodnione w licznych badaniach. Sprawdzono siłę działania głównych surowców rośliny – mastyksu (żywicy), olejku mastyksowego oraz naparów z liści.
Substancje czynne pistacji kleistej hamują bakterie Gram-dodatnie (Streptococcus spp., Enterococcus faecalis) oraz bakterie Gram-ujemne (Porphyromonas gingivalis, Fusobacterium nucleatum, Actinomyces spp., Tannerella forsythia) najczęściej wywołujące choroby jamy ustnej.
Dodatkowo ograniczają wzrost drożdżaków Candida albicans i Candida glabrata oraz ekspansję wirusa opryszczki pospolitej.
Wyciąg z nasion pistacji skutecznie ogranicza wzrost Streptococcus agalactiae, Streptococcus intermedius, Streptococcus mutans i Streptococcus pyogenes.
Udowodniono hamujący wpływ mastyksu podanego w formie podniebiennych tabletek mukoadhezyjnych na bakterie odpowiedzialne za rozwój halitozy. Wykazano wysoką skuteczność żywicy w zwalczaniu patogenów wywołujących przykry zapach z ust, tj. Porphyromonas gingivalis, Candida albicans i Streptococcus mutans.

Pistacja kleista zawiera także substancje warunkujące jej aktywność przeciwbakteryjną wobec Helicobacter pylori. Olejek z pistacji kleistej wykazuje działanie przeciwzapalne wobec enzymów cyklooksygenazy COX-2 i lipooksygenazy LOX.

Substancje czynne lentyszku mają również zdolność do hamowania enzymów tyrozynazy i elastazy, które są odpowiedzialne m.in. za powstawanie przebarwień i utratę elastyczności skóry. Zawierają także antyoksydanty, które chronią skórę przed uszkadzającym wpływem wolnych rodników.

Przeciwutleniające polifenole - flawonole glikozydowe np. kwercetynya i mirycetyna pozwalają na zastosowania wyciągów roślinnych w preparatach anti-aging i rozjaśniających przebarwienia.

Analiza wskaźników wątrobowych wykazała także ochronny wpływ pistacji kleistej na wątrobę.

Mastyks ma również właściwości hipoglikemizujące. W badaniach wykazano zdolność substancji czynnych lentyszku do hamowania enzymu α-amylazy, która odpowiada za rozkład wielocukrów do cukrów prostych.

Trwają też badania nad wykorzystaniem pistacji w opracowywaniu leków przeciwnowotworowych.

 

Współcześnie wyciąg z gumy lentyszka zawierają  pasty stomatologiczne i płukanki hamujące powstawanie płytki nazębnej, odsłanianie szyjek zębowych czy krwawienie z dziąseł.
Natomiast w medycynie krajów Morza Śródziemnego mastyks stosowano jako środek skuteczny w chorobach krwi i macicy oraz jako surowiec wykrztuśny.
Liście i pędy rośliny spalano, a powstałym dymem inhalowano cierpiących na zapalenie oskrzeli oraz alergie. Mastyks zalecano także w razie dolegliwości żołądkowo-jelitowych.
Współcześnie wykazano, że żywica ta ma dobroczynny wpływ na przewód pokarmowy. Działa ściągająco, antyseptycznie, przeciwzapalnie i wiatropędnie. Jest skuteczna w zwalczaniu zgagi, w razie występowania niestrawności, przy problemach z żołądkiem, a ponadto hamuje biegunkę.
Wspiera całkowite zwalczanie bakterii Helicobacter pylori, która stanowi jeden z głównych czynników wrzodotwórczych. Związki czynne zawarte w drzewie mastyksowym ograniczają stan zapalny błony śluzowej przewodu pokarmowego. Mają również działanie hepatoochronne, żołciotwórcze i żołciopędne.
Owoce, a zwłaszcza nasiona w nich zawarte, są uważane za afrodyzjak.

Poza użytkiem wewnętrznym sproszkowana żywica pistacji kleistej była wykorzystywana w leczeniu wielu chorobowych zmian skórnych.

Działa przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo, regenerująco na naskórek i pomaga rozjaśniać istniejące przebarwienia. Skutecznie redukuje stany zapalne skóry i wspomaga leczenie drobnych ran. W tradycyjnej recepturze balsamu jerozolimskiego, stworzonego w XVIII wieku, obecny był  mastyks oraz nim aloes, kadzidło i mirra. Balsam nakładano na trudno gojące się rany, liszaje, wrzody skórne i hemoroidy.

Proszek mastyksowy zawieszony w oliwie z oliwek polecano jako środek przeciwświądowy na podrażnioną skórę. Samym proszkiem posypywano też rany. Liście pistacji kleistej są używane w ziołoterapii jako środek przeciwzapalny i przeciwwirusowy. Służą do zwalczania opryszczki, a stosowane w postaci naparów działają przeciwgorączkowo i przeciwastmatycznie.

 

W aptekach dostępny jest mastyks w formie kapsułek doustnych. Suplement diety jest polecany jako środek wspomagający zdrowie przewodu pokarmowego oraz w razie występowania wrzodów przewodu pokarmowego.

W stomatologii mastyksu używa się do plombowania.
W sprzedaży są dostępne produkty kosmetyczne z dodatkiem wyciągu z liści drzewa pistacjowego bądź sproszkowanej żywicy mastyksowej.

Surowiec ten jest stosowany jako środek utwardzający w wielu odżywkach do zniszczonych i łamliwych paznokci, w kremach przeznaczonych do cery trądzikowej i starzejącej się, w boosterach do twarzy, peelingach i balsamach do ciała oraz dezodorantach. Ze względu na działanie antyłojotokowe i przeciwłupieżowe mastyks znajduje się w szamponach. Mastyks i pozyskiwane z niego esencje stanowią składniki perfum oraz aromatyzują kosmetyki.
W przemyśle używa się go do produkcji klejów i różnego rodzaju materiałów uszczelniających.
Z nasion pistacji kleistej otrzymuje się olej jadalny.
Żywica mastyksowa jest wykorzystywana w cukiernictwie jako środek aromatyzujący (ciasta, puddingi) oraz do produkcji alkoholowego likieru ziołowego Mastiha.
Jest cenioną przyprawą m.in. w kuchni greckiej. Dodaje się ją do potraw z ryb, przekąsek i deserów. W kuchni domowej można dodać szczyptę mastiki do lodów, konfitur, dżemów ze śliwek, brzoskwiń i aroni.

 

Stosowanie i dawkowanie
Dawkowanie żywicy mastyksowej pozyskanej z pistacji kleistej wg monografii EMA:

w łagodnych dolegliwościach trawiennych: 3 do 4 razy dziennie 0,35-0,5 g surowca; maksymalna dawka dobowa to 2 g;
do łagodzenia drobnych ran na skórze: nakładanie 3 razy dziennie na zmieniony chorobowo obszar skóry cienkiej warstwy preparatu półstałego (maści, kremu), zawierającego sproszkowany surowiec w stężeniu 9-11%.

Tradycyjne zastosowanie żywicy z pistacji kleistej:
- w postaci wody mastyksowej do płukania jamy ustnej;
- po zmieszaniu z oliwą z oliwek do nanoszenia na zmienioną chorobowo skórę;
- w postaci nalewki do płukania jamy ustnej;
- do żucia w celu poprawy trawienia.

 

Dotychczas nie opisano skutków przedawkowania żywicy mastyksowej otrzymywanej z pistacji kleistej. W literaturze pojawił się przypadek wystąpienia alergicznego kontaktowego zapalenia skóry po użyciu plastrów z wykorzystaniem kleju z gumą mastyksową.

 

Jak zwykle obecnie nie zaleca się stosowania żywicy mastyksowej u dzieci poniżej 12 roku życia oraz - ze względu na brak badań dotyczących stosowania mastyksu - u kobiet ciężarnych i karmiących.

 

źródło: portal DOZ i notatki własne.